Проблеми господарства Радянської України 1921-1939 рр. у світлі документів 2-го відділу Головного штабу Війська Польського
Ключові слова:
Польська Республіка, Радянська Україна, польська військова розвідка, міжвоєнний періодАнотація
Окрім підписання 18 березня 1921 р. у Ризі мирного договору між Польською Республікою та Радянською Росією і Радянською Україною, а також формального завершення польсько-радянської війни, обидві сторони того конфлікту й надалі продовжували здійснювати один проти одного розвідувальну діяльність. У 1921-1939 рр. польська розвідка, між іншим, пильно вивчала господарство Радянської України. Тому автор у статті подає тогочасний стан поінформованості польської військової розвідки про сільське господарство, а також промисловість і мережі доріг у міжвоєнний період у Радянській Україні.Посилання
О działaniach tego typu podejmowanych przez stronę sowiecką – vide choćby: Москва, Российский Государственный Военный Архив (dalej cyt. РГВА), Центр Хранения Историко-Документальных Коллекции (dalej cyt. ЦХИДК), ф. 308 Sztab Generalny. Oddział II, оп. 3, д. 8 Ocena zestawienia bolszewickiego Biura Wywiadowczego dotyczącego sytuacji wojskowej państw obcych – 1921 r.
R. Potocki, Armia Czerwona o Wojsku Polskim w 1932 r., «Wrocławskie Studia Wschodnie», (Wrocław) 2001, Nr 5.
Szerzej vide chociażby: W. Włodarkiewicz, Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2001
idem, Przed 17 września 1939 roku. Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2002
idem, Rola polskiego wywiadu wojskowego w rozpoznaniu zagrożenia sowieckiego Rzeczypospolitej w latach 1932-1939, [w:] Wywiad wojskowy II Rzeczypospolitej. Materiały pod redakcją P. Kołakowskiego, A. Pepłońskiego, Kraków 2011.
Szerzej vide choćby: A. Pepłoński, Wywiad polski na ZSRR 1921-1939, Warszawa 1996
A. Smoliński, Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona oraz sowiecki przemysł wojenny z lat 1921-1939 w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, [w:] Polski wywiad wojskowy 1918-1945. Praca zbior. pod red. P. Kołakowskiego, A. Pepłońskiego, Toruń 2006, s. 281-331
idem, Raport Attache Wojskowego przy Ambasadzie RP w Moskwie ppłk. dypl. Konstantego Zaborowskiego z podróży po ZSRS odbytej latem 1936 r., [w:] Polska dyplomacja na Wschodzie w XX – początkach XXI wieku. Praca zbior. pod red. H. Strońskiego, G. Sroczyńskiego, Olsztyn-Charków 2010, s. 344-373
idem, (Смолински А.) Образ Красной Армии и СССР в 1921-1939 гг. в документах II Отдела Генерального Штаба Войска Польского // Клио. – Санкт-Петербург, 2010. – № 3(50). – С. 122-131
idem, (Смолински А.) Образ советской деревни летом 1936 г. в докладе военного атташе при Посольстве Республики Польша в Москве подполковника Генерального Штаба Константина Заборовского // Поляки в истории российской провинции XIX – XX вв. Диалог цивилизаций: Материалы международной научной конференции 18-20 мая 2010 г. – Тамбов, 2010. – С. 13-36.
Vide choćby: Warszawa, Centralne Archiwum Wojskowe (dalej cyt. CAW), Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.104. Komunikat informacyjny. Tom IV z dnia 1 II 1925 r. – Oddział II Sztabu Generalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 2610/II.Inf.O. z 10 II 1925 r.
ibidem, I.303.4.1728. Meldunek informacyjny Nr 3 Ekspozytury Nr V Oddziału II Sztabu Głównego L. 389/Tj./28, Lwów 13 V 1928 r.
ibidem, I.303.4.1828. Meldunek informacyjny Nr 14/31 Ekspozytury Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego L. 2255/tj./31, Lwów 15 X 1931 r.
ibidem, Meldunek informacyjny Nr 17/31 Ekspozytury Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego l. 2130/tj.31, Lwów 12 XI 1931 r.
Smoliński A. Sytuacja wojskowa, ekonomiczna i społeczna na sowieckiej Ukrainie w latach 1921-1939 w ocenach Oddziału II polskiego Sztabu Głównego // Південний архів. Історичні науки: Збірник наукових праць / Міністерство освіти і науки України, Херсонський державний університет. – Херсон, 2004. – Вип. 16. – С. 239-250
idem, Sowiecka Ukraina w ocenach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego – lata 1921-1939, «Nad Wisłą i Dnieprem». Polska i Ukraina w Przestrzeni Europejskiej – Przeszłość i Teraźniejszość. Seria: Historia, Systemy Międzynarodowe i Globalny Rozwój, (Toruń-Kijów) 2003-2004, Nr 2-3, s. 175-196
idem, Sowiecka Ukraina z lat 1921-1939 w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego oraz próba oceny wartości poznawczej tych akt, «Przegląd Wschodni», (Warszawa) 2006, tom X, zeszyt 1 (37), s. 107-143.
Szerzej vide także: Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego I.303.4.1733. Instrukcja Referatu A. Oddziału II Sztabu Generalnego WP Nr 9252/II.Inf.II z 8 XI 1921 r.
Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Tom I. Kampania wrześniowa 1939. Część pierwsza. Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną, Londyn 1951
T. Nałęcz, Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk-Łódź 1984
R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Kraków 1989
J. Gul, Działalność wywiadowczo-informacyjna obozu niepodległościowego w latach 1914-1918, Warszawa 2001
R. Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Lublin 2003.
Obserwacja sowieckiego przemysłu, głównie zaś jego rozbudowy w kontekście wzrostu siły militarnej ZSRS, miała dla polskiego wywiadu bardzo ważne znaczenie – vide choćby: Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3038. Siły zbrojne ZSRR. Czołgi, Oddział II Sztabu Głównego l. dz. 6130/Inf.Ros., Warszawa 29 VII 1931 r.
Warszawa, AAN, Instytucje Wojskowe 1918-1939, 296/I/82. Raport Attache Militaire de Pologne a Moscou z 25 XI 1930 r.
Зверев Б. И. Военная индустрия в экономической жизни общества накануне фашистской агрессии // Армия и общество. Статьи, документы / Отв. ред. В. П. Дмитренко. – Москва, 1993
Самуэльсон Л. Красный колосс. Становление военно-промышленного комплекса СССР 1921-1941. – Москва, 2001.
Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.104. Komunikat informacyjny. Tom IV z dnia 1 II 1925 r. – Oddział II Sztabu Generalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 2610/II. Inf.O
ibidem, I.303.4.2047. Украинский Военный Округ. Военная промышленность – Dokument Oddziału II Sztabu Głównego dotyczący stanu przemysłu wojennego Związku Sowieckiego – bez datacji – najprawdopodobniej z 1932 r.
ibidem, I.303.4.1853. Meldunek wywiadowczy Nr 15/32 – Ekspozytura Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego, Lwów dnia ? grudnia 1932 r.
Вознюк В. С., Шапов П. Н. Бронетанковая техника. – Москва, 1987
Павлов М., Желтов И., Павлов И. Танки БТ. – Москва, 2001
Солянкин А. Г., Павлов М. В., Павлов И. В. Отечественные бронированные машины. XX век. Том 1. Отечественные бронированные машины 1905-1941. – Москва, 2002.
Szerzej na ten temat vide choćby: Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.1854. Załącznik Nr 58 do meldunku wywiadowczego Nr 7/33 – Ekspozytura Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego L. 2885/II.T.O.33 z 24 VII 1933 r. oraz inne dokumenty.
Из воспоминаний жены А. Н. Боярчикова – А. Я. Чумаковой: На Глуховской мануфактуре и в ВКП(б) 1932 год // Воспоминания А. И. Боярчикова. – Москва, 2003.
Szerzej na ten temat vide choćby: Київ, Центральний державний архів вищих органів влади та управління України (dalej cyt. ЦДАВОВУУ), ф. 417 Український державний трест конярства та кіннозаводства при Народному комісаріаті земельних справ УРСР, оп. 1, спр. 93 Сведение о состоянии Дубровского Госконзавода на 1.03.1931 г.
ibidem, оп. 2, спр. 73 Приказ № 6 по Сельскохозяйственному цеху Конесовхоза № 81 от 05.07.1933 г.
Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.1863. Sytuacja żywnościowa na Ukrainie sowieckiej – 6 VI 1933 r.
Київ, Центральний державний архів громадських об’єднань України (dalej cyt. ЦДАГОУ), ф. 1 Центральный комитет Коммунистической партии Украины, оп. 20, спр. 5488.
Колективізація і голод на Україні 1929-1933: Збірник документів і матеріалів / Упор. Г. М. Михайличенко, Є. П. Шаталіна. – Київ, 1992
Упокорення голодом: Збірник документів / Упор. М. Мухіна. – Київ, 1993
Głód i represje wobec ludności polskiej na Ukrainie 1932-1947. Relacje. Redakcja R. Dzwonkowski, Lublin 2004
Голодомор 1932-1933 років в Україні: Документи і матеріали / Упор. Р. Пиріг. – Київ, 2007
Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych. Tom 7. Wielki Głód na Ukrainie 1932-1933. Praca zbior., Warszawa-Kijów 2008
Hołodomor 1932-1933. Wielki Głód na Ukrainie w dokumentach polskiej dyplomacji i wywiadu. Wybór i opracowanie J. J. Bruski, Warszawa 2008
Pomór w «raju bolszewickim». Głód na Ukrainie w latach 1932-1933 w świetle polskich dokumentów dyplomatycznych i dokumentów wywiadu. Opracowanie R. Kuśnierz, Toruń 2008
R. Kuśnierz, Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Głodu (1929-1933), Toruń 2005
S. Kulczycki, Hołodomor. Wielki Głód na Ukrainie w latach 1932-1933 jako ludobójstwo. Problem świadomości, Wrocław 2008.
Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.1863. Sytuacja na Ukrainie (wieś). Informacje w okresie od 15 V do 25 VI 1933 r.
ibidem, I.303.4.1854. Załącznik Nr 12 do meldunku wywiadowczego Nr 9/33 – Ekspozytura Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 2503/II.T.O/33 z 17 VIII 1933 r.
Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego I.303.4.1863. Sytuacja żywnościowa na Ukrainie sowieckiej – 6 VI 1933 r.
ibidem, I.303.4.2326. Materiał informacyjny L. 6876/37/M. Referatu «R» Oddziału II Sztabu Głównego z 6 IV 1937 r.
ibidem I.303.4.3003. Raport Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie Nr 42/pf./32 z 11 V 1932 r.
ibidem, Sprawozdanie z podróży służbowej po Ukrainie odbytej w czasie od 20 do 25 V 1932 r.
ibidem, I.303.4.3003. Raport Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie Nr 3/Sow/16 z 24 IV 1937 r.
Wpływ procesów, zarówno kolektywizacji jak i przyspieszonej industrializacji, na nastroje panujące w Armii Czerwonej pilnie obserwowano już od początku lat 30-tych – vide choćby: Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3027. Meldunek Ekspozytury Nr 1 Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 310/I.tjn.31 z 25 IV 1931 r.
ibidem, Meldunek Ekspozytury Nr 1 Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 946/I/tjn. z 10 XI 1931 r.
Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2979. Raport prasowy Nr 10 za czas od 1 XI 1929 r. do 15 I 1930 r. Ukraiński Okręg Wojskowy. Stan faktyczny – meldunek z 22 I 1930 r.
ibidem, I.303.4.1853.Meldunek wywiadowczy Nr 15/32 Ekspozytury Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego z grudnia 1932 r.
Київ, ЦДАВОВУУ, ф. 417 Український державний трест конярства та кіннозаводства при Народному комісаріаті земельних справ УРСР, оп. 1, спр. 288 Ведомость поголовья лошадей в конесовхозах по УССР на 30.01.1932 г.
ibidem, спр. 364 Телеграмма № 448 oт 17.04.1932 г.
ibidem, спр. 372. Сводная ведомость о результатах случки табунноремонтных отделений конесовхозов – 1932 г.
ibidem, оп. 2, спр. 85 Выводы и предложения – 1932 г.
ibidem, Докладная записка наркому земледелия УССР – 1932 г.
Київ, ЦДАГОУ, ф. 1 Центральный комитет Коммунистической партии Украины, оп. 20, спр. 6758 Доклад инспектора Кавалерии РККА № 334032с от 09.01.1935 г.
ibidem, Доклад секретаря Винницкого Обкома КП/б/У № 068117 от 20.03.1935 г.
ibidem, Докладная записка заместителя комиссара внутренних дел УССР № 506/ен. от 22.04.1935 г.
ibidem, Справка по выполнении государственного плана по коню за 1935 год
ibidem, Доклад секретаря Винницкого Обкома КП/б/У № 068513 от 09.10.1935 г.
Vide choćby: Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2904. Pismo Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych Nr 1523/J.W. z 20 V 1926 r.
ibidem, Meldunek Attache Wojskowego przy Poselstwie Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie Nr 482/tjn. z 21 VI 1932 r.
ibidem, Meldunek Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Charkowie Nr 23/Ukr./1 z 1 VII 1933 r. Natomiast o rzeczywistych skutkach tej sytuacji, jakie ujawniły się podczas mobilizacji we wrześniu 1939 r. w formacjach Armii Czerwonej przeznaczonych do agresji na Polskę – vide choćby: Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów. 17 września 1939. Działania wojsk Frontu Ukraińskiego. Praca zbior. pod red. S. Jaczyńskiego, Warszawa 1996.
O politycznych koniecznościach (przede wszystkim) oraz o ekonomicznych korzyściach wynikających z «traktoryzacji» sowieckiego rolnictwa wspominał Lenin już w grudniu 1920 r. – Referat o koncesjach z dnia 21 XII 1920 r. wygłoszony na posiedzeniu frakcji RKP(b) VIII Ogólnorosyjskiego Zjazdu Rad – vide: Włodzimierz Lenin. Dzieła wszystkie. Przekład z piątego wydania rosyjskiego w pięćdziesięciu pięciu tomach przygotowanego przez Instytut Marksizmu-Leninizmu przy KC KPZR. Tom 42. Listopad 1920 – marzec 1921, Warszawa 1988, s. 102 i passim.
Современное состояние коневодства и коннозаводства. В связи с данными Всесоюзной сельскохозяйственной выставки 1923 г. / Л. Бочаров, Ю. Коллогривов, И. Ильенко, В. Манжин, Н. Шнейдер, В. Трисветов, И. Юрасов, А. Холевинский. – Москва, 1925.
Vide choćby: Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2912. Annekses a la conference des deuxiemes bureaux des Etats Majors Generaux Roumain et Polonais a Varsovie – 1926 r.
Москва, РГВА (ЦХИДК), ф. 308 Oddział II Sztabu Generalnego WP, оп. 4, д. 47 Meldunek Oddziału II Sztabu Generalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych l. dz. 2103/II.Inf./W z 26 II 1926 r.
Шунков В. Н. Оружие Красной Армии. – Минск, 1999.
Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, 303.4.3027. Meldunek Ekspozytury Nr 1 Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 667/I.tjn.31 z 19 VIII 1931 r.
Szerzej vide choćby: Warszawa, CAW, I.303.4.1925. Meldunek Kierownika Samodzielnego Referatu «Rosja» Oddziału II Sztabu Głównego Nr 4868/34.W. z 11 I 1934 r.
Москва, РГВА, ф. 7 4 Отдел Штаба РККА, 10 Отделение, оп. 15, д. 46 Meldunek szefa Sztabu Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego № 004040 z 31 VIII 1939 r.
Москва, РГВА, ф. 4 Докладные Записки Командующего Московского Военного Округа, оп. 14, д. 2338 Wykaz formacji wojskowych gotowych do wyjścia w pole na dzień 16 IX 1939 r.
Москва, РГВА, ф. 35084 Коллекция дел по событиям на Западной Украине, оп. 1, д. 40 Журнал боевых действий Южной Группы Украинского Фронта с 17 по 23 X 1939 г.
Русский Архив. Том 12. Великая Отечественная. Том 1. Накануне войны. Материалы совещания высшего руководящего состава РККА 23-31 декабря 1940 г. / Под общ. ред. В. А. Золотарева. – Москва, 1993
Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów. 17 września 1939. Tom 3. Działania wojsk Frontu Białoruskiego. Praca zbior. pod red. Cz. Grzelaka, Warszawa 1995
Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów. 17 września 1939. Tom 2. Działania wojsk Frontu Ukraińskiego...
Dziennik działań bojowych Frontu Białoruskiego we wrześniu 1939 roku. Wstęp i opracowanie Cz. Grzelak, Warszawa 1998
Armia sowiecka w agresji na Polskę 1939 r. (Dokument sprawozdawczy). Wstęp i opracowanie Cz. Grzelak, Warszawa 2003
M. Popiel, Trudne dni, Warszawa 1961
F. Halder, Dziennik wojenny. Tom III. Od kampanii rosyjskiej do marszu na Stalingrad (22.6.1941 – 24.9.1942), Warszawa 1974
N. Von Belov, Byłem adiutantem Hitlera 1937-1945, Warszawa 1990
H. Guderian, Wspomnienia żołnierza, Warszawa 1991
Бешанов В. Танковый погром 1941 года. (Куда исчезли 28 тысяч советских танков?). – Москва, 2001
P. Skulski, T-34/76, Wrocław 1997
A. Rukkas, The Red Army’s Troop Mibilization in the Kiev Special Military District during September 1939, «The Journal of Slavic Military Studies» 2003, vol. 16, No 1.
Szerzej vide choćby: Warszawa, CAW, I.303.4.1925. Meldunek Kierownika Samodzielnego Referatu «Rosja» Oddziału II Sztabu Głównego Nr 4868/34.W. z 11 stycznia 1934 r.
Москва, РГВА, ф. 7 4 Отдел Штаба РККА, 10 Отделение, оп. 15, д. 46. Meldunek szefa Sztabu Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego № 004040 z 31 VIII 1939 r.
Москва, РГВА, ф. 4, оп. 14, д. 2338 Wykaz formacji wojskowych gotowych do wyjścia w pole na dzień 16 IX 1939 r.; Москва, РГВА, ф. 35084, оп. 1, д. 40 Журнал боевых действий Южной Группы Украинского Фронта с 17 по 23 X 1939 г.
Русский Архив. Том 12. Великая Отечественная. Том 1. Накануне войны. Материалы совещания высшего руководящего состава РККА 23-31 декабря 1940 г...
Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów. 17 września 1939. Tom 3. Działania wojsk Frontu Białoruskiego...
Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów. 17 września 1939. Tom 2. Działania wojsk Frontu Ukraińskiego...
Dziennik działań bojowych Frontu Białoruskiego we wrześniu 1939 roku...
Armia sowiecka w agresji na Polskę 1939 r. (Dokument sprawozdawczy)...
A. Rukkas, op. cit.
Mały rocznik statystyczny 1935. Praca zbior. pod red. E. Szturm de Sztrem, Warszawa 1935.
Warszawa, CAW, Sztab Główny, Oddział I, I.303.3.754. Pismo Departamentu VI Wojsk Technicznych Ministerstwa Spraw Wojskowych l. dz. 695/23.tjn. z 7 IV 1923 r.
A. Smoliński, Stan kolejnictwa rosyjskiego i sowieckiego w okresie wojny domowej w Rosji oraz w czasie wojny z Rzeczpospolitą Polską – lata 1918-1922, «Przegląd Wschodni», (Warszawa) 2010, tom XI, zeszyt 1(41), s. 75-100.
Warszawa, CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2979. Raport prasowy Nr 10 za czas od 1 XI 1929 r. do 15 I 1930 r.
ibidem, I.303.4.1828. Meldunek informacyjny Nr 17/31 Ekspozytury Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego L. 2830/tj./30, Lwów 12 XI 1931 r.
Москва, РГВА (ЦХИДК), Sztab Generalny Oddział II, 308.12.119. Pismo Konsulatu Generalnego RP w Charkowie Nr 383/b/Ukr./1 z 15 I 1934 r.
Szerzej na temat zawartości tego dokumentu vide: A. Smoliński, Komunikat informacyjny Oddziału II Sztabu Głównego z dnia 15 października 1933 roku, «Wschodni Rocznik Humanistyczny», (Lublin – Radzyń Podlaski – Siedlce) 2008, tom V, s. 287–315.
##submission.downloads##
Номер
Розділ
Ліцензія
Автори, які публікуються у цьому журналі, погоджуються з наступними умовами:
- Автори залишають за собою право на авторство своєї роботи та передають журналу право першої публікації цієї роботи на умовах ліцензії Creative Commons Attribution License, котра дозволяє іншим особам вільно розповсюджувати опубліковану роботу з обов'язковим посиланням на авторів оригінальної роботи та першу публікацію роботи у цьому журналі.
- Автори мають право укладати самостійні додаткові угоди щодо неексклюзивного розповсюдження роботи у тому вигляді, в якому вона була опублікована цим журналом (наприклад, розміщувати роботу в електронному сховищі установи або публікувати у складі монографії), за умови збереження посилання на першу публікацію роботи у цьому журналі.
- Політика журналу дозволяє і заохочує розміщення авторами в мережі Інтернет (наприклад, у сховищах установ або на особистих веб-сайтах) рукопису роботи, як до подання цього рукопису до редакції, так і під час його редакційного опрацювання, оскільки це сприяє виникненню продуктивної наукової дискусії та позитивно позначається на оперативності та динаміці цитування опублікованої роботи (див. The Effect of Open Access).
Редколегія публікує матеріали, не завжди поділяючи погляди їхніх авторів, зберігає стиль матеріалів, залишає за собою право скорочувати та редагувати тексти. Автор несе відповідальність за зміст статті, достовірність фактів, цитат, дат тощо. Друковані в інших виданнях матеріали до розгляду не приймаються. У разі передруку публікацій посилання на «Історичний архів. Наукові студії» обов’язкове.
