Документи 2-го відділу Головного штабу Війська польського як джерело вивчення історії радянської України 1921-1939 років

Автор(и)

  • Aleksander Smoliński Університет імені Миколая Коперніка в Торуні, Poland

Ключові слова:

Ризький мир, Друга Річ Посполита, Українська Соціалістична Республіка

Анотація

Ризький мир 1921 р. став формальним актом закінчення війни між Польщею та Радянською Росією. Однак, на зміну збройному протистоянню прийшло суперництво ідеологічне. Польща розглядалася московськими правителями як класовий ворог. У свою чергу Друга Річ Посполита зіткнулася з низкою труднощів, характерних для відновленої держави.

Біографія автора

Aleksander Smoliński, Університет імені Миколая Коперніка в Торуні

доктор історичних наук (dr hab.), професор Інституту історії та архівознавства

Посилання

Vide chociażby: W. Materski, Tarcza Europy. Stosunki polsko-sowieckie 1918-1939, Warszawa 1994; idem, Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918-1943, Warszawa 2005.

Vide choćby: W. Śleszyński, Walka instytucji państwowych z białoruską działalnością dywersyjną 1920-1925, Białystok 2005; idem, Bezpieczeństwo wewnętrzne w polityce państwa polskiego na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, Warszawa 2007.

Vide choćby: M. Kornat, Polityka równowagi 1934-1939. Polska między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.

Szerzej vide choćby: Wrzesień 1939. Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w dokumentach, relacjach i wspomnieniach. Wybór i opracowanie W. Włodarkiewicz, Warszawa 2005

R. Szubański, Plan operacyjny «Wschód», Warszawa 1994 (drugie wydanie: Warszawa 2010)

T. Kośmider, Planowanie wojenne w Polsce w latach 1921-1926, Toruń 2001

W. Włodarkiewicz, Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2001; idem, Przed 17 września 1939 roku. Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2002.

O polskim wywiadzie okresu wojny polsko-bolszewickiej oraz lat 1921-1939 pisali: A. Pepłoński, Wywiad polski na ZSRR 1921-1939, Warszawa 1996; idem, Kontrwywiad II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002; idem, Wywiad w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, Warszawa 1999

A. Misiuk, Służby specjalne II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998; J. Gzyl. N. Mroczek, Zespoły akt samodzielnych referatów informacyjnych DOK (DOGen.) oraz Samodzielnego Referatu Informacyjnego Dowództwa Floty z lat 1919-1939, «Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej», Warszawa 2001, Nr 24

M. Jabłonowski, J. Prochowicz, Wywiad Korpusu Ochrony Pogranicza 1924-1939, Warszawa 2003/2004

J. Białkowski, Aspekty wojskowe polityki zagranicznej Polski w 1939 roku, Toruń 2008.

Vide choćby: Generał Wacław Stachiewicz. Wierności dochować żołnierskiej. Przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Opracowanie M. Tarczyński, Warszawa 1998

W. Włodarkiewicz, Broń pancerna Armii Czerwonej w 1939 roku. Ocena Dowództwa Broni Pancernych Ministerstwa Spraw Wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2002 oraz R. Szawłowski («Karol Liszewski»), Wojna polsko-sowiecka 1939. Tom 1, Warszawa 1995

Cz. Grzelak, Kresy w czerwieni. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku, Warszawa 1998.

Następnie «specjalnych okręgów wojskowych».

Szczególne zainteresowanie polskiego wywiadu obszarem Ukrainy datowało się już od 1921 r., a nawet jeszcze wcześniej (vide choćby: T. Nałęcz, Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk-Łódź 1984

J. Gul, Działalność wywiadowczo-informacyjna obozu niepodległościowego w latach 1914-1918, Warszawa 2001).

R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Kraków 1989

R. Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Lublin 2003.

Szerzej na ten temat vide choćby: A. Smoliński, Sytuacja wojskowa, ekonomiczna i społeczna na sowieckiej Ukrainie w latach 1921-1939 w ocenach Oddziału II polskiego Sztabu Głównego, «Південний архів». Історичні науки, Міністерство освіти і науки України, Херсонський державний університет, (Херсон), 2004, Випуск 16; idem, Sowiecka Ukraina w ocenach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego – lata 1921-1939, «Nad Wisłą i Dnieprem». Polska i Ukraina w Przestrzeni Europejskiej – Przeszłość i Teraźniejszość. Seria: Historia, Systemy Międzynarodowe i Globalny Rozwój, (Toruń-Kijów) 2003-2004, Nr 2-3; idem, Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona oraz sowiecki przemysł wojenny z lat 1921-1939 w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, [w:] Polski wywiad wojskowy 1918-1945. Praca zbior. pod red. P. Kołakowskiego, A. Pepłońskiego, Toruń 2006; idem, Oddział II Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, «Wschodni Rocznik Humanistyczny», (Lublin – Radzyń Podlaski – Siedlce) 2006, tom III; idem, Sowiecka Ukraina z lat 1921-1939 w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego oraz próba oceny wartości poznawczej tych akt, «Przegląd Wschodni», (Warszawa) 2006, tom X, zeszyt 1 (37); idem, Komunikat informacyjny Oddziału II Sztabu Głównego z dnia 15 października 1933 roku, «Wschodni Rocznik Humanistyczny», (Lublin – Radzyń Podlaski – Siedlce) 2008, tom V; idem, Raport Attache Wojskowego przy Ambasadzie RP w Moskwie ppłk. dypl. Konstantego Zaborowskiego z podróży po ZSRS odbytej latem 1936 r., [w:] Polska dyplomacja na Wschodzie w XX – początkach XXI wieku. Praca zbior. pod red. H. Strońskiego, G. Sroczyńskiego, Olsztyn-Charków 2010; idem (А. Смолински), Образ Красной Армии и СССР в 1921-1939 гг. в документах II Отдела Генерального Штаба Войска Польского, «Клио». Журнал для учёных, (Санкт-Петербург) 2010, № 3 (50); idem (А. Смолински), Образ советской деревни летом 1936 г. в докладе военного атташе при Посольстве Республики Польша в Москве подполковника Генерального Штаба Константина Заборовского, [w:] Поляки в истории российской провинции XIX – XX вв. Диалог цивилизаций. Материалы международной научной конференции 18-20 мая 2010 г, Тамбов 2010; idem, Obraz Armii Czerwonej oraz ZSRR z lat 1921-1939 w aktach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, [w:] Studia Humanistyczno-Społeczne. Praca zbior. pod red. W. Saletry, Kielce 2010.

Szerzej vide choćby: R. Szubański, op. cit.; Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Tom I. Kampania wrześniowa 1939. Część pierwsza. Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną, Londyn 1951.

Do 1928 r., kiedy nastąpiła zmiana jego nazwy był to Oddział II Sztabu Generalnego. Na temat dziejów tej instytucji vide choćby: B. Woszczyński, Ministerstwo Spraw Wojskowych 1918-1921. Zarys organizacji i działalności, Warszawa 1972

T. Böhm, Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918-1939, Warszawa 1994

Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego 1918-2003. Praca zbior. pod red. T. Paneckiego, F. Puchała, J. Szostaka, Warszawa 2003

T. Kmiecik, Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego w latach 1918-1939, Słupsk 2005

L. Wyszczelski, Ministerstwo Spraw Wojskowych (1918-1939), Warszawa 2010.

Nie wolno też zapominać, iż pewna część akt tej instytucji znajduje się również w polskich placówkach kulturalnych istniejących za granicą, a mianowicie w Nowym Jorku oraz w Londynie – vide choćby: Instytut Polski i Muzeum im. Gen. Sikorskiego, Londyn 1970; Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce i jego zbiory. Opracował J. Cisek, Warszawa 1997.

Stanowi to 361 metrów bieżących akt.

Vide: Centralne Archiwum Wojskowe. Informator o zasobie. Praca zbior., Warszawa 1996, s. 93

Centralne Archiwum Wojskowe im. Bolesława Waligóry. Informator o zasobie archiwalnym Centralnego Archiwum Wojskowego. Praca zbior. pod red. N. Bujniewicz, Warszawa 2008, s. 71

Inwentarz zespołu akt Oddziału II Sztabu Głównego (Generalnego) z lat 1921-1939, Centralne Archiwum Wojskowe, Warszawa 2001 – niepublikowana pomoc archiwalna przeznaczona do użytku wewnętrznego.

Vide: Указатель фондов инностранного происхождения и Главного Управления по Делам Военнопленных и Интернированных НКВД-МВД СССР Российского Государственного Военного Архива. Коллегиальная работа под редакцей В. П. Козлова и В. Н. Кузеленкова, Федеральная архивная служба России Российский государственный военный архив, Москва 2001, s. 22-29.

Vide: M. Kruszyński, Ambasada RP w Moskwie 1921-1939, Warszawa 2010.

Wiele z wcześniejszych oraz ówczesnych dokumentów wytworzonych przez polski Oddział II Sztabu Głównego oraz materiały napływających do niego z innych instytucji zawierają wstrząsające opisy głodu na Ukrainie oraz jego społecznych skutków – vide choćby: Warszawa, Centralne Archiwum Wojskowe, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3003. Raport Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie Nr 42/pf./32 z 11 V 1932 r.; ibidem, Sprawozdanie z podróży służbowej po Ukrainie odbytej w czasie od 20 do 25 V 1932 r. Obserwowano także późniejsze problemy aprowizacyjne istniejące na Ukrainie w końcu lat 30-tych oraz ich wpływ na nastroje społeczne – vide: Warszawa, Centralne Archiwum Wojskowe, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2326. Materiał informacyjny L. 6876/37/M. Referatu «R» Oddziału II Sztabu Głównego z 6 IV 1937 r.; ibidem, I.303.4.3003. Raport Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie Nr 3/Sow/16 z 24 IV 1937 r.

##submission.downloads##

Номер

Розділ

ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО. ІСТОРІОГРАФІЯ. МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІЯ ІСТОРИЧНОЇ НАУКИ