Червона армія в радянській Україні та інших західних військових округах СРСР у 30-х роках ХХ століття у документах ІІ відділу Головного штабу Війська Польського
Ключові слова:
Червона армія, Військо ПольськеАнотація
Піднято питання про відображення формації робітничо-селянської Червоної армії у тридцятих рокаї ХХ ст., що знаходилася в західних військових округах СРСР, в тому числі в Радянській Україні, представлених у донесеннях тогочасного відділу Другого головного штабу Війська Польського.Посилання
Szerzej vide: K. Paduszek, Dokumenty Oddziału II Sztabu Generalnego w Rosyjskim Państwowym Archiwum Wojskowym, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, (Warszawa) 2011, R.XII (LXIII), Nr 3 (236); A. Smoliński, Próba oceny wartości poznawczej akt pozostałych po Oddziale II Sztabu Głównego Wojska Polskiego w kontekście możliwości opisu sytuacji wojskowej, ekonomicznej i społecznej ZSRS w latach 1921 – 1939, „Archiwa – Kancelarie – Zbiory”, (Toruń), 2012, Nr 3 (5). Ponadto vide także: Centralne Archiwum Wojskowe im. Bolesława Waligóry. Informator o zasobie archiwalnym Centralnego Archiwum Wojskowego. Praca zbior. pod red. N. Bujniewicz, Warszawa 2008.
Vide choćby: A. Pepłoński, Kontrwywiad II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002; A. Misiuk, Służby specjalne w II Rzeczypospolitej 1918-1939. Powstanie, rozwój organizacyjny, kierunki działania, rola w państwie, Warszawa 1994; idem, Służby specjalne II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998; K. Danielewicz, Lwowska ekspozytura wywiadu. Działalność Ekspozytury Nr 5 SG we Lwowie w latach 1921-1939, Toruń 2011.
Poza częścią dalej cytowanej literatury vide choćby: W. Skóra, Współpraca polskiego wywiadu z placówkami Ministerstwa Spraw Zagranicznych (1921-1923), „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, (Warszawa) 2005, R. VI (LVII), Nr 1 (206); idem, Służba konsularna Drugiej Rzeczypospolitej. Organizacja, kadry i działalność, Toruń 2006; A. Pepłoński, Wywiad a dyplomacja II Rzeczypospolitej, Toruń 2005; R. Majzner, Attachaty wojskowe Drugiej Rzeczypospolitej 1919-1945. Strukturalno-organizacyjne aspekty funkcjonowania, Częstochowa 2011.
Vide: W. Włodarkiewicz, Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2001; idem, Przed 17 września 1939 roku. Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2002. W ostatnich latach badania takie dotyczące potencjału wojskowego ZSRS podjął również autor tego studium – vide chociażby: А. Смолински (A. Smoliński), Образ Красной Армии и СССР в 1921-1939 гг. в документах II Отдела Генерального Штаба Войска Польского, „Клио”. Журнал для учѐных, (Санкт-Петербург) 2010, № 3 (50); A. Smoliński, Obraz Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej oraz sowieckiego potencjału militarnego z początku lat trzydziestych XX wieku w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Przyczynek do dziejów polskiego wywiadu wojskowego, [w:] Militaria pomorskie. Zbiór studiów. Tom IV. Praca zbior. pod red. M. Giętkowskiego, Ł. Nadolskiego, A. Smolińskiego, Bydgoszcz 2012; idem, Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona jako obiekt rozpoznania polskiego wywiadu wojskowego – próba oceny efektywności, [w:] Stosunki polityczne, wojskowe i gospodarcze Rzeczypospolitej Polskiej i Związku radzieckiego w okresie międzywojennym. Praca zbior. pod red. J. Gmitruka, W. Włodarkiewicza, Warszawa-Siedlce 2012.
Szerzej o tych kwestiach vide chociażby: Protokoły z posiedzeń Ścisłej Rady Wojennej i Inspektorów Armii za lata 1926-1932. Część I. Opracowali E. Kozłowski, P. Stawecki, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, (Warszawa) 1981, tom XXIV; Wrzesień 1939. Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w dokumentach, relacjach i wspomnieniach. Wybór i opracowanie W. Włodarkiewicz, Warszawa 2005; Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów. 17 września 1939. Geneza i skutki. Praca zbior. pod red. E. Kozłowskiego, Warszawa 1994; W. Materski, Tarcza Europy. Stosunki polsko-sowieckie 1918-1939, Warszawa 1994; idem, Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918-1943, Warszawa 2005; A. Grzywacz, Armia sowiecka w ocenach polskiego kierownictwa wojskowego 1921-1939, „Studia Rzeszowskie”, (Rzeszów) 1999, tom VI; T. Kośmider, Planowanie wojenne w Polsce w latach 1921-1926, Toruń 2001. O takim rozłożeniu akcentów decydowały wtenczas względy polityczne oraz brak w Polsce możliwości całkowicie swobodnych i niezależnych badań historycznych.
Poza częścią wcześniej cytowanej literatury vide również: A. Pepłoński, Wywiad polski na ZSRR 1921-1939, Warszawa 1996; W. Włodarkiewicz, Broń pancerna Armii Czerwonej w 1939 roku. Ocena Dowództwa Broni Pancernych Ministerstwa Spraw Wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2002; P. Skubisz, Wojska pograniczne ZSRS na odcinku z Polską w świetle materiałów wywiadu II Rzeczypospolitej (1921-1939). Struktura i dyslokacja. Działalność wywiadowcza. Regulaminy służby, Szczecin 2010; M. Kruszyński, Wywiad polski na terenie ZSRR (1921-1939). Wybrane zagadnienia, [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku. Tom 1. Praca zbior. pod red. W. Skóry, P. Skubisza, Szczecin 2012.
K. Paduszek Kryzys działalności polskiego wywiadu wojskowego w Związku Sowieckim (1923-1924. Przyczyny i konsekwencje, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, (Warszawa) 2010, R.XI (LXII), Nr 2 (231); A. Krzak, Czerwoni Azefowie, Warszawa 2010, idem, Afera „MOCR - TRUST”, [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP. Z działalności Oddziału II SG WP. Tom II. Praca zbior. pod red. T. Dubickiego, Łomianki 2012.
Następnie „specjalnych okręgów wojskowych” – vide choćby: Краснознаменный Киевский. Очерки истории Краснознаменного Киевского Военного Округа (1919-1988). Издание 3-е, исправленное и дополненное. Коллективная работа под редакцей И. А. Герасимова, В. В. Осипова, В. А. Шарыгина, Киев 1989; Р. С. Иринархов, Киевский Особый..., Минск 2006.
Szerzej o wpływie kawalerii Armii Czerwonej na organizację kawalerii Wojska Polskiego vide choćby: W. Kucharski, Kawaleria i broń pancerna w doktrynach wojennych 1918-1939, Warszawa-Kraków 1984; A. Smoliński, Organizacja kawalerii samodzielnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1921-1929, „Klio”. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym, (Toruń) 2001, Nr 1; idem, Organizacja kawalerii samodzielnej Wojska Polskiego w latach 1930-1939, „Klio”, 2004, Nr 5; idem, Organizacja wielkich jednostek kawalerii Armii Czerwonej oraz ich kadra dowódcza i polityczna w latach 1935-1936, [w:] Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. Tom 2. Praca zbior. pod red. A. Smolińskiego, Toruń 2012.
Szerzej vide choćby: A. Smoliński, Sytuacja wojskowa, ekonomiczna i społeczna na sowieckiej Ukrainie w latach 1921–1939 w ocenach Oddziału II polskiego Sztabu Głównego, „Південний Архів”. Історичні Науки, Міністерство Освіти і Науки України, Херсонський Державний Університет, (Херсон), 2004, Випуск 16, s. 239-250; idem, Sowiecka Ukraina w ocenach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego – lata 1921-1939, „Nad Wisłą i Dnieprem”. Polska i Ukraina w Przestrzeni Europejskiej – Przeszłość i Teraźniejszość. Seria: Historia, Systemy Międzynarodowe i Globalny Rozwój, (Toruń-Kijów) 2003-2004, Nr 2-3, s. 175-196; idem, Sowiecka Ukraina z lat 1921-1939 w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego oraz próba oceny wartości poznawczej tych akt, „Przegląd Wschodni”, (Warszawa) 2006, tom X, zeszyt 1 (37), s. 107-143; idem, Akta Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego jako źródło do poznania dziejów sowieckiej Ukrainy z lat 1921-1939, „Історичний Архів. Наукові студії”, (Миколаїв) 2012, випуск 8, s. 159-163; idem, Problematyka gospodarki sowieckiej Ukrainy z lat 1921-1939 w świetle akt Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego..., s. 118-129; idem, Gospodarka sowieckiej Ukrainy z przełomu lat dwudziestych i trzydziestych w świetle akt Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, „Studia z Dziejów Wojskowości”, (Białystok) 2012, tom I, s. 257-287.
Szerzej vide choćby: Warszawa, Archiwum Akt Nowych (dalej cyt. AAN), Attachés Wojskowi RP 1918-1939, A/II/154. Rosja. Referat informacyjny z dnia 15 II 1921 r. – Biuro Ewidencyjne Oddziału II Sztabu Generalnego NDWP Nr Ew./5 7478/II; P. Starzeński, Trzy lata z Beckiem, Warszawa 1991; Generał Wacław Stachiewicz. Wierności dochować żołnierskiej. Przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939 oraz kampania 1939 r. w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Do druku przygotował M. Tarczyński, Warszawa 1998; Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Tom I. Kampania wrześniowa 1939. Część pierwsza. Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną, Londyn 1951; H. Walczak, Sojusz z Rumunią w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918-1931, Szczecin 2008.
Vide choćby: Warszawa, Centralne Archiwum Wojskowe (dalej cyt. CAW), Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3028. I Кавалерийский Полк Красного Козачества – октябрь 1930 г.; ibidem, Dane wojskowe o ZSSR. Zeszyt XVI. Dyslokacja pokojowa armii. Część 1. Dyslokacja wielkich jednostek i obozy letnie, Oddział II Sztabu Generalnego L. 5748/II.Inf.Ros.T.O., Warszawa 1 I 1928 r.; ibidem, Dane wojskowe o ZSSR. Zeszyt XVI. Dyslokacja pokojowa armii. Część IV. Dyslokacja organów służb. Składy wojskowe, Oddział II Sztabu Generalnego L. 6632/II.Inf.Ros.T.O., Warszawa 3 III 1928 r.; Москва, Российский государственный военный архив [(dalej cyt. РГВА) Центр хранения историко-документальных коллекции (dalej cyt. ЦХИДК)], Sztab Generalny Oddział II, 308.3.81. Meldunek Placówki 05 L. 44/3 z 8 V 1924 r.; ibidem, 308.4.28. Meldunek szefa Oddziału II Sztabu Generalnego z 21 III 1922 r.; ibidem, 308.4.41. Pismo Attaché Wojskowego przy Poselstwie RP w Tokio L. 27/25 z 30 VI 1925 r.; ibidem, Дислокация Красной Армии по данным до 1 VII 1924 г.
Vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3169. Siły zbrojne ZSRR. Obsada personalna – skorowidz alfabetyczny. Stan na dzień 1 V 1936 r. – Oddział II Sztabu Głównego l. dz. 9694/II.R.T.O., Warszawa 21 V 1936 r. Ponadto vide także: A. Smoliński, Organizacja wielkich jednostek kawalerii Armii Czerwonej oraz ich kadra dowódcza i polityczna w latach 1935-1936…
Vide choćby: РГВА, Штаб РККА. Секретариаты, 7.1.75. Дислокация полевых войск РККА по данным на 10 XII 1921 г.; ibidem, 7.1.235. Краткая дислокация стрелковых и кавалерийских войск РККА на 1 I 1923 г.; РГВА, Штаб РККА. Оперативное Управление, 7.2.18. Справка – перечень дивизий и отдельных бригад РККА по состоянию на 1 IX 1921 г.; РГВА, Штаб РККА. Организайионное управление, 7.6.113. Телеграмма Организационного управления Штаба РККА № 123954 за 21 IX 1921 г.; ibidem, Доклад – справка Начальника II Отделения Штаба РККА от 5 X 1921 г.; ibidem, 7.6.121. Протокол № 1 заседания 2-й Комисии Сьезда Командующих Округами от 5 II 1922 г.
CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3061. Dane wojskowe o ZSSR. Manewry sowieckie w 1931 r. – Oddział II Sztabu Głównego L. 5851/II.tjn.Ros., Warszawa lipiec 1932 r. Ponadto vide również: ibidem, I.303.4.3010. Meldunek Attaché Wojskowego przy Poselstwie Polskim w Moskwie L. 806/tj. z 14 X 1930 r.; ibidem, I.303.4.3230. Manewry sowieckie 1937 r. – Oddział II Sztabu Głównego l. dz. 21096/II.R.T.O z ? marca 1939 r.; К. А. Мерецков, На службе народу. Страницы воспоминаний, Москва 1969; А. М. Василевский, Дело всей жизни, Москва 1974, a także: 50 лет вооружѐнных сил СССР..; Historia sztuki wojennej do roku 1939. Praca zbior. pod red. P. A. Rotmistrowa, Warszawa 1967.
Szerzej na temat ich ówczesnej organizacji oraz dalszego rozwoju vide chociażby: S. Zaloga, Berety z gwiazdami. Radzieckie wojska powietrznodesantowe, Warszawa 2003; R. Kempa, Piechota powietrzna. Narodziny i organizacja wojsk powietrzno-desantowych 1914-1939, Białystok 2004.
Vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3200. Die Wehrmacht Sowjet-Russlands Kriegsorganisation der grossen Einhaiten (Heft I bis IV). September 1937 – Überzetsung aus dem Polnischen – Kriegsarchiv-Zweigstelle Danzig. Pewne ślady wykorzystania tych informacji widoczne są także w: F. Halder, Dziennik wojenny. Codzienne zapisy szefa Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych 1939-1942. Tom II. Od planów inwazji na Anglię do początków kampanii na Wschodzie (1.7.1940-21.6.1941), Warszawa 1973. Niestety Niemcy nie zawsze dawali wiarę odnajdywanym w tych analizach Oddziału II Sztabu Głównego wyliczeniom i prognozom dotyczącym poziomu realnego przyrostu sowieckich możliwości produkcyjnych w zakresie sprzętu wojskowego, głównie zaś przemysłów czołgowego i lotniczego. W efekcie tego w 1941 r. nie docenili siły oporu RKKA oraz jej możliwości mobilizacyjnych i skutecznej odbudowy potencjału bojowego – szerzej vide chociażby: W. Anders, Klęska Hitlera w Rosji 1941-1945, Londyn 1997; D. Stahel, Operacja „Barbarossa”. Klęska Niemiec na Wschodzie. Przełożył A. Czarnocki, Warszawa 2012.
CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3085. ZSRR. Komunikat informacyjny z dn. 15.X.33 – Referat „Rosja” Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 6900/II.R.T.0.33 – Warszawa 16 X 1933 r.
Vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.835. Sytuacja wojskowa – analityczne opracowanie Oddziału II Sztabu Głównego z dnia 31 V 1936 r.; ibidem, I.303.4.3036. Meldunek Attaché Wojskowego przy Poselstwie Polskim w Moskwie L. 968/tj. z 25 IX 1931 r.; ibidem, Materiały o ZSRR na konferencję rozbrojeniową w Genewie w r. 1932 dostarczone przez Wydział III Oddział II Sztabu Głównego; ibidem, Societe des Nations Genewe 22 septembre 1932. Conference pour la reduction et la limitation des Armements Commission des Depenses de Defense Nationale. Comite Technique; ibidem, I.303.4.3037. Stany liczebne Czerwonej Armii.
Szerzej vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2762. System terytorialny w Związku Republik Sowieckich – Oddział II Sztabu Gen. MSWojsk. Nr 11679/II.Inf.W., Warszawa 15 VII 1924 r.; ibidem, I.303.4.2786. Wojskowe przysposobienie mas pracujących w SSSR – Oddział II Sztabu Gen. MSWojsk. L. 19533/II.Inf./W., Warszawa październik 1924 r.
Vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.1863. Meldunek Jerzego Krajewskiego Nr 724/34 z 13 VI 1934 r.
CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3038. Siły zbrojne ZSRR. Czołgi, Oddział II Sztabu Głównego l. dz. 6130/Inf.Ros., Warszawa 29 VII 1931 r. Vide także: ibidem, I.303.4.1854. Załącznik Nr 4 do meldunku wywiadowczego Nr 14/33 Ekspozytury Nr 5 Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 4021/II.T.O/33, Lwów 14 XII 1933 r. Potwierdzenie słuszności ówczesnych polskich obserwacji, poza częścią wcześniej cytowanych źródeł i opracowań, można znaleźć choćby następujących publikacjach: Г. К. Жуков, Воспоминания и размышления. Том 1, Москва 1975; Historia sztuki wojennej do roku 1939...; J. Magnuski, M. Kołomijec. Czerwony Blitzkrieg. Wrzesień 1939. Sowieckie wojska pancerne w Polsce, Warszawa 1994; I. Drogowoz, Czerwona nawałnica. Vol. I. Marsz ku wojnie, Warszawa 2000; М. Н. Свирин, Брония крепка. История советского танка 1919-1937, Москва 2006.
CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3085. ZSRR. Komunikat informacyjny z dn. 15.X.33 – Referat „Rosja” Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 6900/II.R.T.0.33 – Warszawa 16 X 1933 r. Szerzej na temat sowieckich pociągów pancernych, obok części wcześniej oraz niżej cytowanych dokumentów archiwalnych i literatury, vide także: ibidem, I.303.4.3233. ibidem, Broń pancerna w wojsku rosyjskim. Opracowano na podstawie materiałów Oddziału II Sztabu Głównego i studiów własnych – Dowództwo Broni Pancernych MSWojsk. l. dz. 3243/Tj.Ćwicz.Reg.,39, Warszawa czerwiec 1939 r.; И. Г. Дроговоз, Крепости на колесах. История бронероездов, Минск 2002; M. Kołomyjec, Sowieckie pociągi pancerne. Tom 1. 1930-1941, Warszawa 2006; М. В. Коломиец, Бронепоезда Великой Отечественной. «Сухопутные броненосцы» Красной Армии, Москва 2010.
CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3085. ZSRR. Komunikat informacyjny z dn. 15.X.33 – Referat „Rosja” Oddziału II Sztabu Głównego l. dz. 6900/II.R.T.0.33 – Warszawa 16 X 1933 r. Oprócz części wcześniej cytowanej literatury na temat ówczesnego sprzętu pancernego Armii Czerwonej szerzej vide choćby: М. Барятинский, А. Фегингер, Первый танк страны Советов, „Моделист Конструктор”, (Москва) 1987, № 10; В. С. Вознюк, П. Н. Шапов, Бронетанковая техника, Москва 1987; М. Свирин, А. Бескурников, Первые советские танки, Москва 1995; А. В. Карпенко, Обозрение отечественной бронетанковой техники (1905-1995 гг.), Санкт-Петербург 1996; Без тайны и секретов. Очерк 60-летней истории танкового конструкторского бюро на Кировском Заводе в Санкт-Петербурге. Коллективная работа под редакцей Н. С. Попова, Санкт-Петербург 1997; J. Ledwoch, Czołgi BT, Warszawa 1998; idem, T-26. Vol. II, Warszawa 2003; А. Г. Солянкин, М. В. Павлов, И. В. Павлов, И. Г. Желтов, Отечественные бронированные машины. XX век. Том 1. Отечественные бронированные машины 1905-1941, Москва 2002; С. А. Костюченко, Как создавалась танковая мощ Советского Союза. Книга 1, Москва – Санкт-Петербург 2004; M. Kołomijec, I. Moszczański, T-28, T-29, Warszawa 2002; idem, T-35, SMK/T-100, Warszawa 2002; M. Kołomijec, M. Swirin, T-26. Vol. I, Warszawa 2003; idem, T-26. Vol. III, Warszawa 2004; M. Kołomijec, T-37, T-38, T-40, Warszawa 2004; M. Kolometz, Sowieckie samochody pancerne. Tom 1. BA-27, BAI, BA-3, BA-6, BA-10, BA-11, Warszawa 2005; idem, Sowieckie samochody pancerne. Tom 2, Warszawa 2006; М. И. Свирин, Броневой щит Сталина. История советского танка 1937-1943, Москва 2006; М. В. Коломиец, Брония на колесах. История советского бронеавтомобиля 1925-1945, Москва 2007; idem, Бронемашины Сталина 1925-1945, Москва 2010.
Vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3062. Наставление механиризованных и моторизованных войск РККА. Танк БТ. Материальная часть, вождение, уход, Правление Механизации и Моторизации РККА, Москва 1932 – fotokopia kompletnej instrukcji zdobytej przez Oddział II Sztabu Głównego w połowie lat 30-tych; ibidem, I.303.4.3125. Siły zbrojne ZSRR. Album sprzętu uzbrojenia i wyposażenia technicznego RKKA. Tom I – Oddział II Sztabu Głównego l. dz. 6700/II.R.T.O., Warszawa 1934; ibidem I.303.4.3233. Broń pancerna w wojsku rosyjskim. Opracowano na podstawie materiałów Oddziału II Sztabu Głównego i studiów własnych – Dowództwo Broni Pancernych MSWojsk. l. dz. 3243/Tj.Ćwicz. Reg., 39, Warszawa czerwiec 1939 r.
Szerzej vide chociażby: R. Majzner, Wojna domowa w Hiszpanii 1936-1939 w obserwacjach i analizach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, Radomsko 2012.
S. Kopański, Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939, Londyn 1965, s. 245. Ponadto, obok części wcześniej cytowanych źródeł i literatury, vide również: F. Skibiński, Pierwsza Pancerna, Warszawa 1979; idem, Wojska pancerne w II wojnie światowej, Warszawa 1982; S. Maczek, Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945, Londyn 1984; M. W. Żebrowski, Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947, Londyn 1971; J. Majka, 10 Brygada Kawalerii (Zmotoryzowanej) marzec 1937 – 14 sierpnia 1939 r., „Mars”. Problematyka i Historia Wojskowości. Studia i Materiały, (Warszawa-Londyn) 2000, tom 8; idem, Brygada motorowa płk. Maczka. 10 Brygada Kawalerii 1937-1939, Rzeszów 2004.
Obszerniej, obok części wcześniej cytowanych źródeł i literatury, vide również: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3125. Siły zbrojne ZSRR. Album sprzętu uzbrojenia i wyposażenia technicznego RKKA. Tom I – Oddział II Sztabu Głównego l. dz. 6700/II.R.T.O., Warszawa 1934; ibidem, I.303.4.3188. Siły zbrojne ZSRR. Organizacja wojenna wielkich jednostek. Zeszyt V. Organizacja wojenna wielkich jednostek lotnictwa – Oddział II Sztabu Głównego l. dz. 11610/II.R.T.O., Warszawa wrzesień 1937 r.; ibidem, I.330.4.3213. Zestawienie zmian O. de B. i dyslokacji RKKA za okres od 1 VII 1937 do 1 VI 1938 r. – załącznik Nr 1 do Komunikatu wojskowego Nr 1. Szerzej na temat ówczesnego sowieckiego sprzętu lotniczego oraz jego bazy produkcyjnej vide choćby: T. J. Kowalski, Samolot myśliwski I-16, Warszawa 1977; idem, Samolot myśliwski I-153, Warszawa 1983; K. Cieślak, Samolot bombowy SB-2, Warszawa 1980; B. Kempski, Samolot szkolno-treningowy UT-2, Warszawa 1986; idem, Samolot bombowy DB-3/IŁ-4, Warszawa 2006; W. Szewczyk, Samoloty, z którymi walczyli Polacy, Warszawa 1997; M. A. Maslov, Polikarpow R-5/R-Z, Warszawa 2004; idem, Polikarpow I-153, Warszawa 2005; М. Ю. Мухин, Авиапромышленность СССР в 1921-1941 годах, Москва 2006.
Szerzej vide chociażby: J. Zając, Dwie wojny. Mój udział w wojnie o niepodległość i w obronie powietrznej Polski, Londyn 1964; E. Malak, Prototypy samolotów bojowych. Polska 1936-1939, Wrocław 1990; idem, Prototypy samolotów bojowych i zakłady lotnicze. Polska 1930-1939, Warszawa 2011; M. W. Majewski, Samoloty i Zakłady Lotnicze II Rzeczypospolitej, Warszawa 2006; H. Mordawski, Polskie lotnictwo wojskowe 1920-1939. Od tryumfu do tragedii, Wrocław – bez roku wydania; T. Pawłowski, Lotnictwo lat 30. XX wieku w Polsce i na świecie, Warszawa 2011.
Краснознаменный Туркестанский. Коллективная работа под общей редакцией С. Е. Белоножко, Москва 1976.
Szerzej na ten temat vide choćby: Е. Дриг, Механизированные корпуса РККА в бою. История автоброневых войск Красной Армии в 1940-1941 годах, Москва 2005, s. 9-10.
Szerzej vide chociażby: A. Smoliński, Organizacja kawalerii samodzielnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1921-1929…; idem, Organizacja kawalerii samodzielnej Wojska Polskiego w latach 1930-1939…; idem, Organizacja wielkich jednostek kawalerii Armii Czerwonej oraz ich kadra dowódcza i polityczna w latach 1935-1936...
Vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.3028. 1 Кавалерийский Полк Червоного Козачества – 1930 г.; РГВА (ЦХИДК), Sztab Generalny Oddział II, 308.4.41. Дислокация Красной Армии по данным до 1 VII 1925 г.; Київ, Центральний державний архів вищих органів влади та управління України (dalej cyt. ЦДАВОВУУ), Штаб частин особливого призначення Київського військового округу, 4597.1.10. Перечень войсковых учреждений и частей входящих в состав округа по данным на 1 I 1921 г.
Vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2912. Annekses a la conference des deuxiemes bureaux des Etats Majors Generaux Roumain et Polonais a Varsovie – 1926 r.
A. Smoliński, Organizacja wielkich jednostek kawalerii Armii Czerwonej oraz ich kadra dowódcza i polityczna w latach 1935-1936…
A. Smoliński, Zarys dziejów I Armii Konnej (1919-1923), Grajewo 2003, idem, Zarys organizacji I Armii Konnej Siemiona Budionnego (1919-1923), [w:] Kawaleria przeciwników i sojuszników Wojska Polskiego w latach 1918-1921. Praca zbior. pod red. A. Smolińskiego, Toruń 2003; idem, 1 Armia Konna podczas walk na polskim tetrze działań wojennych w 1920 roku. Organizacja, uzbrojenie, wyposażenie oraz wartość bojowa, Toruń 2008.
Ордена Ленина Московский Военный Округ. Издание 2-е, исправленное и дополненное. Коллективная работа, Москва 1977.
Szerzej vide choćby: CAW, Oddział II Sztabu Głównego, I.303.4.2762. Opracowanie Oddziału II Sztabu Generalnego MSWojsk. Nr 8404/II.Inf.W. z 18 V 1924 r.
O rzeczywistych umiejętnościach wojskowych i fachowości tego bohatera rosyjskiej wojny domowej oraz późniejszego marszałka obszerniej vide chociażby: А. А. Брусилов, Мои воспоминания, Москва 2001; Б. В. Соколов, Будѐнный. Красный Мюрат, Москва 2007.
Szerzej vide choćby: A. Smoliński, Kariera wojskowa i polityczna wybranych przedstawicieli kadry dowódczej i politycznej 1 Armii Konnej w czasie trwania oraz po zakończeniu wojny domowej w Rosji. Próba portretu zbiorowego, „Limes”. Studia i Materiały z Dziejów Europy Środkowo-Wschodniej, (Rzeszów) 2008, Nr 1; idem, Kariera wojskowa i polityczna wybranych przedstawicieli kadry dowódczej i politycznej 1 Armii Konnej w latach 1918-1939, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, (Warszawa) 2010, R.XI (LXII), Nr 3 (232).
Szerzej vide choćby: R. Szubański, Plan operacyjny „Wschód”, Warszawa 1994 (drugie wydanie – Warszawa 2010.
##submission.downloads##
Номер
Розділ
Ліцензія
Автори, які публікуються у цьому журналі, погоджуються з наступними умовами:
- Автори залишають за собою право на авторство своєї роботи та передають журналу право першої публікації цієї роботи на умовах ліцензії Creative Commons Attribution License, котра дозволяє іншим особам вільно розповсюджувати опубліковану роботу з обов'язковим посиланням на авторів оригінальної роботи та першу публікацію роботи у цьому журналі.
- Автори мають право укладати самостійні додаткові угоди щодо неексклюзивного розповсюдження роботи у тому вигляді, в якому вона була опублікована цим журналом (наприклад, розміщувати роботу в електронному сховищі установи або публікувати у складі монографії), за умови збереження посилання на першу публікацію роботи у цьому журналі.
- Політика журналу дозволяє і заохочує розміщення авторами в мережі Інтернет (наприклад, у сховищах установ або на особистих веб-сайтах) рукопису роботи, як до подання цього рукопису до редакції, так і під час його редакційного опрацювання, оскільки це сприяє виникненню продуктивної наукової дискусії та позитивно позначається на оперативності та динаміці цитування опублікованої роботи (див. The Effect of Open Access).
Редколегія публікує матеріали, не завжди поділяючи погляди їхніх авторів, зберігає стиль матеріалів, залишає за собою право скорочувати та редагувати тексти. Автор несе відповідальність за зміст статті, достовірність фактів, цитат, дат тощо. Друковані в інших виданнях матеріали до розгляду не приймаються. У разі передруку публікацій посилання на «Історичний архів. Наукові студії» обов’язкове.
